De ingrediënten van jazz

Het is een grauwe ochtend als ik aan de keukentafel zit met onze 10-jarige dochter Armelle. Tussen een slok melk en een hap brood door vraagt ze me met een serieuze blik: “Is de Goede Fee een jazzzangeres?” Ik probeer me voor de geest te halen welke liedjes de Goede Fee zingt, maar ik kom er zo snel niet op dus vraag ik haar wat ze precies bedoelt. “Nou”, reageert ze guitig, “ze zegt toch steeds bibbedie babbedie boe?” Ze schiet in de lach en ik lig nog harder dubbel. Dat een kind van 10 scatten (zingend improviseren met woorden zonder betekenis, zoals doohbeeh, doohbah, bahboahdap) ziet als iets dat bij jazzmuziek hoort, zet me aan het denken: uit welke herkenbare ingrediënten bestaat jazz? Wanneer mag je iets jazz noemen? Om een antwoord op die vraag te krijgen ga ik in gesprek met zangeres, componiste, tekstschrijfster én zangdocente Hiske Oosterwijk.

De zon schijnt als ik in de auto stap om naar Hiske te rijden. Met m’n ramen open en de fijne geluiden van Sublime FM door m’n speakers rij ik naar Groningen. Heerlijk! Even terug naar m’n oude stadje. Eenmaal aangekomen opent een stralende Hiske de deur met haar prachtige lach; ik voel me meteen welkom.

Hiske en ik hebben ooit beide als jurylid opgetreden voor Kunstbende. We halen die herinnering op en babbelen op 1,5 meter afstand over de invloed van de coronacrisis op haar nationale en internationale carrière. “Qua zang- en theateroptredens ligt het even helemaal stil,” vertelt ze. Wat dan wel weer leuk is, is dat ze elke week op zaterdagavond via haar Facebook-account ‘Hiske Oosterwijk’ om 20.00 uur een live workshop geeft, gevolgd door een livestream concert om 20.30 uur samen met gitarist Job Posthuma. Op mijn beurt vertel ik dat de quarantaine er bij mij toe geleid heeft dat ik meer verdieping in jazz ben gaan zoeken, et voilà.

Lachend vertel ik Hiske over de Goede Fee en over de tijd dat ik in een band zong. Als er dan iemand tijdens het repeteren een verkeerde noot speelde, riepen we met z’n allen: “Jazzy!” Hiske lacht: “The blue note!” Een blue note is een buigbare toon die karakter en een typisch blues gevoel geeft aan een liedje legt trompettist Sam Vloemans in deze video uit. “Waren het maar blue notes, dit waren gewoon valse noten hoor,” grap ik verder, “maar vertel, wat zijn volgens jou nou dé ingrediënten die een liedje tot jazzmuziek maken?” Ze antwoordt dat het een lastige vraag is, omdat de een er zo’n mening over heeft en de ander zo een. “Maar,” zegt ze, “er zijn natuurlijk wel een paar dingen die in het algemeen als kenmerken van jazz worden gezien en daarnaast geef ik er dan m’n eigen idee bij.”

Hiske legt uit dat improvisatie een van de belangrijkste onderdelen van jazzmuziek is. Het is dus helemaal niet zo gek dat juist dát kenmerk bij m’n 10-jarige is blijven plakken. Daarnaast legt ze uit dat the element of surprise ook een hele belangrijke rol speelt. Wat ze daarmee bedoelt, is dat ze eenzelfde liedje nooit precies op dezelfde manier zingt. En dat is wat ik zo mooi vind aan jazz: het laat de muzikaliteit van een muzikant echt goed zien.

Een ander typisch kenmerk heeft te maken met ritme. Normaal worden accenten op de tel gespeeld, maar in jazz vaak niet. Accenten die vlak voor of juist na een tel gespeeld worden, heten syncopische accenten. Het verschuiven van accenten zorgt voor dat typisch swingende jazz-gevoel. Verder noemt Hiske dat de akkoorden in jazzmuziek minder voorspelbaar zijn dan in bijvoorbeeld popmuziek. Voor sommigen is dat de reden dat jazzmuziek wat lastiger is om naar te luisteren, terwijl anderen die warme, sfeervolle klanken juist een genot vinden. Tot slot vertelt de Friezin over de typische classic jazz sound van zangers en zangeressen. Vaak klinkt een jazzstem rond, vol en warm, met hier en daar een langzame vibrato en geen ad libs. Vibrato houdt in dat een toon golvend klinkt in plaats van recht en strak. Terwijl Hiske aan het woord is, bedenk ik me dat dit iets is wat ik van nature goed kan. Misschien iets té goed: als kind kreeg ik van mijn zusje het commentaar dat ze zeeziek werd van al mijn golfjes. Ad libs zijn versieringen die om woorden heen gezongen worden, zoals Mariah Carey en Christina Aguilera veel doen. Hier ben ik echt onwijs slecht in. Van binnen lach ik: wat ben ik blij dat jazzmuziek via allerlei omwegen toch op mijn pad is terechtgekomen.

Wil je op de hoogte blijven van wat Hiske allemaal doet? Hou haar dan in de gaten via Facebook, Instagram, YouTube en Spotify of neem een kijkje op haar website.