De geschiedenis van jazz: elegant of van de straat?

Wat weet jij over de geschiedenis van jazz? Mijn kennis gaat to be honest niet heel veel verder dan: het is een muziekstijl waarin improvisatie centraal staat en die is ontstaan in New Orleans, Amerika. En ik kan daar hooguit nog zoiets aan toevoegen als: het is een combinatie van Afrikaanse en Europese muziek. Dat is vrij basic, dus ben ik op zoek gegaan naar some juicy details over de geschiedenis van jazzmuziek, and boy did I find some.

“Losse zeden en lage sociale status?!” Ik schreeuw het nog net niet uit van schrik wanneer ik tijdens mijn eerste zoekpoging naar de rijke en elegante historie van jazzmuziek op een stukje geschiedenis stuit dat ik niet had zien aankomen. Ik wou juicy details, nou daar zul je ze hebben. Uit brieven en verhalen die stammen uit het begintijdperk van de jazzscene (rond 1900) blijkt dat de muziek niet op prijs werd gesteld door het grote, blanke publiek. De muziek werd zelfs geassocieerd met losse zeden en een lage sociale status. Hoe tegenstrijdig is dat met het beeld dat tegenwoordig heerst onder het grote publiek, waarin de woorden high society en upper class to mind komen? Fun fact: het woord jazz betekende volgens sommigen ‘zeer energieke dans’. Weer zo’n mooie tegenstrijdigheid: de gemiddelde jongere van deze tijd zal zeggen dat jazz voor oude mensen is en dus niet per definitie iets te maken heeft met zeer energiek dansen.

Het internet kan me van alles wijsmaken, dus ben ik ter controle van deze interessante informatie in gesprek gegaan met Coen de Jonge. Coen is hoofdredacteur van het Jazz Bulletin van het Nederlands Jazz Archief, redacteur bij Jazzism en geeft van tijd tot tijd luisterworkshops, al ligt dat nu vanwege het coronavirus even stil.

De rol van New Orleans

In Coen’s woonkamer, waar dubbele rijen cd’s tot het plafond reiken en waar een bibliotheek aan jazzboeken aanwezig is, krijg ik de bevestiging dat het internet gelijk heeft. Coen beaamt ook dat jazz in New Orleans is ontstaan rond 1900: “Europese en Afrikaanse muziek kwamen samen in deze smeltkroes.” De multiculturele samenleving bestond uit Chinezen, indianen en creolen met Spaans, Frans, Italiaans en Iers bloed, maar vooral veel ex-slaven, ook wel Afro-Amerikanen genoemd. Deze laatste groep speelt een grote rol in het ontstaan van jazz. Zij stonden bekend om het zingen van arbeidsliederen en negrospirituals. Muziek die hen op de been hield tijdens de slavernij.

In diezelfde tijd waren brassbands, marsmuziek (militaire muziek), kerkmuziek en klassieke muziek overgewaaid vanuit Europa en razend populair. Langzaam maar zeker combineerden Afro-Amerikanen steeds meer elementen uit beide werelden. “Europese ingrediënten werden gebruikt door Afrikaanse koks,” zoals jazzdrummer Pierre Courbois het zo mooi omschrijft.

Jazz, ook wel Traditional Jazz of New Orleans Jazz genoemd, ontstond vervolgens pas echt toen de stijlen ragtime en blues met het geheel vermengd werden. In blues speelt improviseren een belangrijke rol, een kenmerk dat duidelijk is te herkennen in jazz. Daarnaast zijn bluesmelodieën belangrijke elementen die zijn overgenomen. Ragtime werd door sommigen ‘the dance of lunatics’ genoemd. Wellicht verklaart dat de betekenis van het woord jazz (zeer energieke dans). Maar hoe zit het met die losse zeden en lage sociale status? Waar komt dat beeld vandaan en hoe is dat in godsnaam zo veranderd?

Van lage status naar upper class

Behalve vol van cultuur en muziek, was New Orleans een stad waar werd gegokt, prostitutie plaatsvond en veel nachtelijke feesten georganiseerd werden. Doordat jazzmuziek is ontstaan binnen de zwarte gemeenschap van een losbandige stad en werd gespeeld in nachtclubs, linkte men het genre aan een lage sociale status (ex-slaven) en losse zeden (losbandige stad).

Nadat ik me probeer voor te stellen hoe jazzmuziek zou klinken op één van de meest wilde en rachet feestjes waar ik ooit ben geweest – dat beeld is quite funny kan ik je zeggen – vraag ik aan Coen hoe het toch mogelijk is dat het beeld van jazz 180 graden gedraaid is. “Daar heb je een heel mooi woord voor: emancipatie,” antwoordt Coen. Rond 1930 waagden steeds meer blanke en gemengde orkesten zich aan dit nieuwe genre. Hierdoor veranderde het beeld en werd de muziek geaccepteerd door het grote publiek. Wat niet veranderde is het feit dat jazz als dansmuziek werd gezien. Het ‘swing’ tijdperk brak aan. Mede hierdoor was deze stijl in de jaren ’30 razend populair. Ondanks dat de populariteit vanaf de jaren ’50 afnam, is het genre blijven bestaan en zich blijven ontwikkelen. Er zijn daardoor verschillende subgenres ontstaan, van swing tot bebop en van latin jazz tot gypsy jazz – maar daarover in een volgend artikel meer.

Heb jij in dit artikel dingen ontdekt die je nog niet wist? Of zou je meer willen weten over een bepaald onderwerp? Laat het weten in een reactie!

En geniet jij graag van (live) jazzmuziek? Coen geeft een aantal tips:

• Boek een concert, bekijk oude concerten of koop muziek via https://jazzorchestra.nl/ of http://www.icporchestra.com/.
• Op de website van het Nederlands Jazz Archief is muziek van Nederlandse bodem terug te vinden. In het speciaal wijst Coen je op de cd Rob Pronk: the Bebop Years. In het nalatenschap van de trompettist zijn banden gevonden met opnames met zijn eigen sextet, welke nu op cd’s staan. “Prachtig nummers met voor een deel concerten in Zweden” aldus Coen.