Waar komt het woord “jazz” vandaan?

Hoe meer mensen ik spreek over jazz en de herkomst ervan, hoe meer confused ik raak over de betekenis van het woord “jazz”. Van energiek dansen tot het hebben van seks en alles daar tussenin komt voorbij. Volgens Wikipedia ben ik overigens niet de enige die duidelijkheid zoekt: de oorsprong van het woord jazz is één van de meest uitgevoerde Amerikaans-Engelse zoekopdrachten aller tijden.

Het oudste schriftelijke bewijs van het gebruik van het woord jazz dateert uit 1912 en is geschreven in een blanke Amerikaanse gemeenschap in Californië. Het artikel gaat over honkbal: een pitcher zegt dat hij een nieuwe manier heeft gevonden om de bal te gooien en hij noemt dit een “Jazz bal”. Zo’n jazz bal hobbelt volgens hem alle kanten op waardoor die moeilijk is terug te slaan. In andere woorden: de bal is beweeglijk en levendig. Het feit dat deze Amerikaanse pitcher “jazz” gebruikte om duidelijk te maken dat zijn bal op een bepaalde manier bewoog, is een teken dat het woord dus al in gebruik was als beweeglijk of iets dergelijks.

Begonnen als straattaal

Op een website van etymologen (dat zijn mensen die de herkomst van woorden bestuderen), vond ik een mogelijke verklaring. Uit de Oxford English Dictionary is te herleiden dat in 1860 het woord “jasm” werd gebruikt in straattaal en het betekende zoiets als energiek, levendig, pep. Jasm is mogelijk afkomstig van “gism”, dat een aantal jaren daarvoor, in 1842, werd gebruikt in plaats van jasm. Zeker is het overigens niet; er wordt nog onderzoek naar gedaan. 

De betekenis van gism veranderde gedurende die eeuw. Aan het einde van 1800 betekende gism “vruchtbaarheid”. Al gauw sprak men op straat van gism als men zaad of sperma bedoelde. Ook het woord jazz werd in straattaal gekoppeld aan seks, maar dat gebeurde pas veel later, in 1918. 

De link met muziek 

In al die tijd dat het woord werd gebruikt, is het nog nooit gelinkt aan muziek terwijl de muziek eind 1800 al wel ontstond. Jazzmuziek heeft de in die periode dus helemaal geen “jazz” geheten.

De koppeling met muziek gebeurde in 1915, 3 jaren na de Californische honkbalpublicatie. Kranten schreven over een nieuwe muziekstijl en noemden het jazz. Gek genoeg waren dat kranten van blanken in de stad Chicago. Mijlenver van de staat Californië én ver van New Orleans, de geboorteplaats van het muziekgenre. In New Orleans werd pas een jaar later, in 1916, iets gepubliceerd over jazz in de vorm van muziek. Muziek die toen “jazz” genoemd werd, werd vooral gezien als dansbare, opzwepende muziek.

Het lijkt er dus op dat de term “jazz” al een tijdje bestond in een andere staat dan waar jazzmuziek is ontstaan, vervolgens is gaan wandelen en uiteindelijk aan muziek is gekoppeld toen de muziek al een tijdje bestond. Wat ik bijzonder vind, is dat de term door blanke Amerikanen in Chicago gelinkt werd aan voor hen nieuwe muziek, terwijl die muziek al een tijd bestond onder zwarte Amerikanen in New Orleans en daar heel anders werd genoemd. Volgens jazz historicus Lawrence Gushee werd er door musici gewoon gesproken over “ragtime” (een genre dat al bestond en één van de ingrediënten vormde voor jazzmuziek), waarin wat werd geïmproviseerd.

Andere verklaringen 

Een andere manier om de herkomst van een woord te herleiden, is door te kijken naar woorden uit andere talen met dezelfde klank. De staat waarin de Amerikaanse stad New Orleans ligt, Louisiana, is tot 1803 een Franse kolonie geweest en slaafgemaakte Afrikanen werden verscheept naar deze havenstad. Er werden dus meerdere talen gesproken in dit gebied. Jazzmuziek (of moet ik zeggen “ragtime waarop werd geïmproviseerd”?) ontstond vervolgens door de samensmelting van muziekculturen die deze verschillende nationaliteiten met zich meebrachten. Via de Nederlandse etymologiebank kwam ik op een Franse en West-Afrikaanse verklaring. 

“Jazz” komt het meest overeen met werkwoorden uit West-Afrikaanse talen die zoiets betekenen als beweeglijk zijn, dansen of buiten zichzelf raken. Het Frans kent het woord “chasse” dat jacht betekent. Aangezien de muziek toen als opzwepend en opjagend werd ervaren, is dat een voor de hand liggende interpretatie. Een andere bijbetekenis – daar gaan we weer – van het woord chasse was “paringsdrift”. 

Een laatste verklaring of fabel die ik vond, was eentje gebaseerd op het feit dat er in die tijd veel prostituees in New Orleans verkeerden. Veel van die dames zouden parfum gemaakt van jasmijn (jasmin in het Engels) dragen. In dit geval bestaat de connectie uit de los(bandig)heid en levendigheid van prostituees én jazzmuziek.

Jazz = sexy

Er valt te discussiëren over de exacte herkomst van het woord “jazz”, maar grappig is om te zien dat er vanuit verschillende talen toch eigenlijk steeds dezelfde verklaringen komen. Jazz staat voor energie, beweging, losheid, pep en uit jezelf treden. Terwijl ik dit schrijf daag ik mezelf uit om het woordje “jazz” te vervangen door “seks”. Oké, daar gaan we. Seks staat voor energie, beweging, losheid, pep en uit jezelf treden. Wow! Mind = blown. Om een heel lang verhaal kort te maken: jazz is gewoon f*cking sexy.